HÜCRE BÖLÜNMELERİ #4
EŞEYSİZ ÜREME
Eşeysiz Üreme;
→ Bir canlının kendisiyle aynı genetik yapıya sahip bireyler meydana getirmesidir.
→ Kalıtsal çeşitlilik yoktur, bu nedenle oluşan yavruların uyum yetenekleri zayıftır.
→ Temeli mitoz bölünmeye dayanır.
→ Az zamanda çok sayıda birey oluşur.
→ Cinsiyet, sperm, yumurta, döllenme, eşey gibi kavramlar burada yoktur.
! KAP GEÇ
⇒ Soruda eşeysiz üremede çeşitlilik sağlanmıştır diye bir ifade geçiyorsa = Mutasyon = olmuştur demelisiniz.
Eşeysiz Üremenin Canlılar Üzerindeki Etkileri
Olumlu
• Birey sayısının hızlı artması
• Kalıtsal yapının korunması
Olumsuz
• Uyum yeteneğinin düşük olması
EŞEYSİZ ÜREME ÇEŞİTLERİ
⇒ Bölünerek Üreme
⇒ Tomurcuklanarak Üreme
⇒ Sporla Üreme
⇒ Vejetatif Üreme
⇒ Rejenerasyonla Üreme
⇒ Partenogenez
Dip Not: Partenogenez olayı, döllenmemiş yumurtanın erkek arıyı meydana getirmesi olayı olduğu için eşeysiz üreme kısmına dahil edilir.
BÖLÜNEREK ÜREME
Bakterilerde ikiye bölünme olayı:
! Prokaryotlarda (bakteri – arke) ve tek hücreli ökaryotlarda (amip, öglena, paramesyum) görülür.
Bölünme sonucunda
→ Kalıtsal yapı
→ Nitelik
→ Nicelik
aynı iken
→ Sitoplazma miktarı
→ Organel sayıları
farklılık gösterebilir.
! Prokaryot canlılarda çekirdek olmadığı için bölünmeleri mitozla değildir. Basit bir şekilde 2’ye bölünür. Ökaryotlarda bölünme mitoz esasına göre gerçekleşir.
BİL GEÇ!
Bakterilerin bölünmesi sırasında iğ iplikleri oluşmaz.
Amipte → Her yöne
Öglenada → Boyuna
Paramesyumda→ Enine
BÖLÜNÜR.
Sporla Üreme
→ Etrafı kalın bir örtüyle kaplı olan sporlar, bu nedenden dolayı olumsuz çevre şartlarına karşı dayanıklıdırlar.
→ Bazı tek hücrelilerde (plazmodyum), mantarlarda, çiçeksiz bitkilerde görülür.
→ Sporlar, uygun şartlarda çimlenerek yeni canlıları oluşturur. Döllenmeye ihtiyaç duymazlar.
Çimlenme sırasında;
– Su harcar.
– Enzimler aktifleşir.
– ATP üretir ve tüketilir.
! Sporla üreyen canlılarda eşeyli üremenin eşeysiz üremeyi takip etmesine metagenez denir.
Tomurcuklanarak Üreme
→ Bazı protistalarda, bira mayasında, süngerlerde, sölenterlerde (hidra, deniz anası, mercan) görülür.
→ Ana canlının vücudundan çıkan bir ya da daha fazla çıkıntının gelişmesi sonucu oluşur.
→ Oluşan tomurcuklar, ana canlı üzerinde kalarak (polip) koloni oluşturabileceği gibi, ana canlıdan ayrılarak (medüz) da hayatına devam edebilir.
Vejetatif Üreme
→ Bitkinin; dal, yaprak, gövde gibi organından yeni bir bitkinin meydana gelmesi olayıdır.
→ Temeli mitoz bölünmeye dayanır ve amaç onarımdır.
→ Tohumla üretimi zor olan bitkileri üretmek için kullanılır.
Çeşitleri
→ Yumruyla Üreme
→ Soğanla Üreme
→ Rizomla Üreme
→ Sürünüzü Gövde ile Üreme
→ Daldırma ile Üreme
→ Çelikle Üreme
→ Aşılama ile Üreme
→ Doku Kültürü ile Üreme
Çelikle Üreme
→ Bitkinin kök, gövde, yaprak gibi kısımlarına çelik denir. Bitkinin bir parçası alınır, suya konur ve köklendikten sonra yeni bitkiler elde edilir.
Soğanla Üreme
→ Sarımsak, soğan, lale, sümbül gibi bitkilerde toprak altında saçak oluşur, daha sonrasında yeni soğanlar oluşur.
Doku Kültürü ile Üreme
→ Çoğaltılmak istenen bitkinin kök, dal, yaprak gibi kısımları uygun ortamda çoğaltılır ve büyüme hormonu içeren ortama konur ve yeni bitkinin oluşması sağlanmış olur.
Yumru ile Üreme
→ Patates ve yer elması gibi bitkilerin yer altı gövdelerindeki gözlerden yeni bitkilerin oluşmasıdır.
Sürünücü Gövde ile Üreme
→ Çilek, sarmaşık, üzüm gibi bitkilerde ana gövdeden gelişen dalların ya da gözlerin toprakla teması sonucu köklenme ile yeni bitkilerin meydana gelmesidir.
Aşılama ile Üreme
→ Bazı bitkilerdeki tomurcukların ve doku parçalarının başka bir bitkiye taşınmasına denir. Bu yöntemle bitkilerin ürerim hızı ve verimi artırılmış olur.
→ Aşılamada transfer edilen doku, farklı bir bitkide geliştiği için bir bitki üzerinde iki farklı genetik yapı bulunur ancak aşılanan dallar, aşının yapıldığı bitkideki genetik özellikleri gösterir.
Daldırmayla Üreme
→ Kök gelişimi uzun süren bitkilerin (portakal, mandalina) toprağa yakın dallarının ucunun toprağa gömülmesi ile dalın zamanla kök vermesi sonucu oluşur.
Rizomla Üreme
→ Bazı bitkilerde (zencefil) toprak altı gövde tipine rizom denir. Bu kısım zamanla ayrılarak yeni bitkileri meydana getirir.
Rejenerasyonla Üreme
→ Canlılarda çeşitli nedenlerle zarar gören ya da kopan vücut parçalarının yerine yenilerinin oluşturulmasına rejenerasyon denir.
→ Bazı canlılarda (planarya, deniz yıldızı) bu olay yeni birey oluşumu ile sonlandığından bu olaya rejenerasyonla üreme adı verilir.
→ Rejenerasyon yeteneği gelişmişlik ile ters orantılıdır.
→ Doku düzeyinde rejenerasyona yaraların iyileşmesi, Organ düzeyinde rejenerasyona kertenkele kuyruğunun tamamlanması, Üreme düzetinde rejenerasyona sünger, planarya, toprak solucanı, deniz yıldızı örnek olarak gösterilebilir.
→ Kertenkeleler tehlike anında kuyruklarını bırakırlar. Kopan kuyruk yerine yenisi oluşur. Ancak kopan kuyruktan yeni bir kertenkele oluşmaz.
⇒ Bu olay rejenereasyondur ancak eşeysiz üreme değildir.
Partenogenez
→ Döllenmemiş yumurta hücresinden yeni bireyin oluşmasına partenogenez denir.
→ Partenogenez olayı sadece döllenmemiş yumurtanın erkek arıyı meydana getirmesi olayı olduğu için eşeysiz üremede anlatılır.
→ Eklembacaklılarda, arılarda, su pirelerinde, karıncada, yaprak bitlerinde, kelebeklerde… görülebilir.
BİL GEÇ!
⇒ Larvalardan kraliçe ya da işçi arı oluşması modifikasyondur yani kalıtsal değildir.
⇒ Erkek arılarda kalıtsal çeşitlilik olmuştur çünkü mayoz ile oluşan yumurtalardan meydana geldiler.
Eşeysiz Üreme konusundan sonraki konu Mayoz Bölünme dir.
Youtube deki Eşeysiz Üreme videoma buradan gidebilirsiniz.